دانستی های تار

تار از 9 جزء اصلی ساخته می شود که همگی طبیعی و از جوارح حیوانات و درختان می باشند .
که از قرار زیرند :
1.    دسته
2.    کاسه
3.    سرپنجه
4.    پوست
5.    خرک
6.    سیمگیر
7.    شیطانک
8.    پرده
9.    سیم
10.    مضراب
11.    گوشی

مراحل ساخت تار
کاسه

کاسه  تار را میتوان از چوب گردو ، سنجد ، جنگلی از ریشهی بعضی از درختان ساخت ولی باید بدانیم که بهترین و مرغوب ترین چوب ، چوب توت است که انواع مخلف دارد . سیاه (شاتوت) ، سفید ،نرک . که توت سیاه بهترین آن است .
درخت باید در فصل پاییز موقعی که برگ درختان میریزد و به اصطلاح درخت به خواب میرود و دیگر شیره و آب در آوندهای آن جریان ندارد بریده و قع شود .
قطر کنده ی درخت نباید کمتر از 45 سانتی متر باشد و در موقع برش چوب ، ته کنده را ته کاسه قرار  میدهند .
بعد از برش ، چوب بصورت دو مکعب مستطیل در می آید که قالب آن را بین مکعبها قرار میدهند و دور آن را علامت گذاری می کنند و با اره ی مخصوص دوربری آن را می برند .
برای شکل دادن به سطح بیرونی کاسه ، از تیشه ی نجاری و مغار استفاده می کنند .
 برای در آوردن و کندن داخل کاسه تار از وسط کاسه بزرگ با مغار یا تیشه شروع به کندن می کنند و بعد به سراغ کاسه کوچک میروند . کلفتی پیش کاسه برای صدا دهی و نگهداشتن کوک و کلفتی بیخ دسته برای استحکام دسته تار ضروری و حائز اهمیت است .
الگوی مناسب را روی آن پیاده و اجرا می کنند . ابتدا پایه های شاخ را لای گیره قرار می دهند و برش دو سرآن را که شبیه حرف (ع) میباشد ، میدهند و بعد به برش محل اتصال بند خرک را بر میگردانند و پایه های آنرا برش می دهند . در انتها نیز کارهایی از قبیل سوراخ کردن ، رج انداختن و سمباده زدن پرده را انجام می دهند .

برای شکل دادن به سطح بیرونی کاسه ، از تیشه ی نجاری و مغار استفاده می کنند .
 برای در آوردن و کندن داخل کاسه تار از وسط کاسه بزرگ با مغار یا تیشه شروع به کندن می کنند و بعد به سراغ کاسه کوچک میروند . کلفتی پیش کاسه برای صدا دهی و نگهداشتن کوک و کلفتی بیخ دسته برای استحکام دسته تار ضروری و حائز اهمیت است.

الگوی مناسب را روی آن پیاده و اجرا می کنند . ابتدا پایه های شاخ را لای گیره قرار می دهند و برش دو سرآن را که شبیه حرف (ع) میباشد ، میدهند و بعد به برش محل اتصال بند خرک را بر میگردانند و پایه های آنرا برش می دهند . در انتها نیز کارهایی از قبیل سوراخ کردن ، رج انداختن و سمباده زدن پرده را انجام می دهند .

دسته

چوب دسته باید از بهترین چوب گردو باشد وبه هیچ وجه گره نداشته باشد و راه های آن صاف و کرم نخورده نباشد . بعد از انتخاب چوب ، الگوی دسته را روی آن قرار داده و دور آن را دقیق خط کشی می کنند و با  اره ی فلکه ی ظریف محل خط کشی شده را می برند

سرپنجه

سر پنجه نیز مانند دسته از چوب گردو (ی کهنه )ساخته می شود و چوب مورد نظرباید عاری از گره و هرگونه کرم خوردگی باشد .
بعد از انتخاب چوب و پیاده کردن الگوی مخصوص سر پنجه روی آن ، محلهای علامت گذاری شده را بوسیله ی مته با شماره های مختلف سوراخ می کنند.
و در آخر به پرداخت جعبه ی سرپنجه می پردازند . برای نصب دسته و سرپنجه نیز از سریشم گرم استفاده می شود و نباید هیچ منفذی بین دو قسمت فوق موجود باشد . در انتها آن را 24 ساعت درون گیره ی مخصوص قرار می دهند تا خوب چسبیده شوند

بعد از خشک شدن کار ف ان را از لای گیره در می آورند و شروع به پرداخت گل سر پنجه ، که  دایره ای به قطر 18 م م است ، میکنند دایره را به 16 قسمت مساوی تقسیم و با سوهان سه پهلو به آن فرم مثلثی می دهند ، و با سوهان گرد متوسط ، مابین 8 قسمت را فرم نیم بیضی می دهند . در آخر یک خورشید در وسط سر پنجه بوجود می آید .

فوفل و استخوان ها

وصل فوفل روی دسته اهمیت خاصی در صدا دهی و خوش خوانی و خوش دستی تار

دارد ، زیرا تنظیم وصل دسته به کاسه ی تار که از روی فوفل صورت می گیرد بسیار مهم است .
اول فوفل و بعد استخوانها که از استخوان قلم شتر است چسبیده می شوند . در انتها برای روبراه کردن دسته از چوب ساب و سوهان آج درشت استفاده می کنند تا دسته را از چهارپهلویی ، از طرف پشت به نیم گرد تبدیل کنند .برای پرداخت رو دسته از رنده و سمباده بهره می برند . برای وصل دسته به کاسه ، ابتدا زبانه ی دسته را در محل فاق کاسه قرار می دهند ، چنانچه پیش کاسه پایین تر قرارگرفته باشد مقداری سرسرپنجه را بالاتر می برند تا خط کش کاملاً به روی سرتاسر فوفل و سرپیش کاسه منطبق شود .
سپس اگر پیچ درزی ما بین نقاط فاق و زبانه موجود نبود ، به آن چسب می زنند

شیطانک

شیطانک را از بهترین محل شاخ قوچ ماهی انتخاب می کنند . رنگ آن سفید و ورقه ورقه و شکافدار نباشد برای جداکردن آن از شاخ ، آن را چند روز در آهک و آب قرار می دهند تا در اثر نفوذ آب آهک ، نسوج شاخ  نرم شود .
از جاهای مناسب شاخ قوچ کوهی می توان خرک ، سیمگیر و شیطانک ساخت ، برای اندازه گیری شیطانک بیخ سر پنجه را اندازه می گیرند و مکعب مستطیلی به ابعاد 7.12.36 م م می برند و دو شیب عرضی و ارتفاعی در آن ایجاد می کنند تا شیطانک دقیق بر سر استخوانهای رو دسته متصل شود .
حال شیطانک را با چسب گرم می چسبانند . در زمان فرم دادن به شیطانک بر روی کار، باید جای سیم ها را روی آن مشخص کرد . معمولا فاصله هر جفت سیم را 3 م م و فاصله ی جفت اول با جفت دوم در حدود  5 م م در نظر گرفته می شوند 

گوشی

کار دیگری که روی دسته ی تار انجام می شود 6 گوشی آن است که از چوب گردو ساخته می شود . جای گوشی ها را با وسیله ای به نام قلاویز فراخ می کنند تا گوشی ها در جای خود لق نزنند و کوک را خوب نگه دارند .
اندازه قطر گوشی ها را 8 م م و ته گوشی 7 م م در نظر گرفته می شود .
سیم های تار به ترتیب در قسمت راست سر پنجه ، سیم اول به گوشی اول ، سیم دوم به گوشی دوم و سیم پنجم را به گوشی پایین زیر پنجه می بندند .
به گوشی چهارم در قسمت وسط پر پنجه در نزدیکی استخوان ف سیم 6 (سیم بم) بسته می شود . گوشی که نزدیک به بیخ سرپنجه است ، سیم سوم و گوشی که در گوشه ی سرپنجه است سیم چهارم را به خود اختصاص داده است .

 رنگ

برای رنگ کردن سطح تار ، ابتدا تمام قسمتهای کاسه و دسته را سوهان میزنند تا ردی باقی نماند ، سپس لیسه و سمباده میزنند زیرا صاف بودن زیر کار اثر بسیار نیکویی دارد .
برای رنگ تار از رنگ های گیاهی و شیمیایی استفاده می کنند و معروف ترین آنها ، بارس گردو است  . در مرحله آخر به آن لاک الکل برای براق شدن می زنند ، که این کار بسیار دشوار و هنرمندانه است .

.

پوست

پوست تار برای به صدا در آمدن صدای تار است و هیچ چیز دیگر جای آنرا نمی گیرد .
پوست تار ، از پوست نازک گوسفندهای نارسی است که دز اثر کشتار نابجای گوسفندان آبستن حاصل میشود و پوست بره بهتر از پوست بزغاله مقاومتر است .
از پوست گردن که کلفتر است برای کاسه بزرگ که جای مضراب خوری است ، استفاده می گردد و بعد از پیاده  کردن الگوی هر دو کاسه بر روی پوست ، بوسیله سریشم ، اول پوست کاسه ی کوچک (نقاره) را     می اندازند و بعد پوست کاسه بزرگ را .
سطح پوست هر دو کاسه نباید هیچ چروک خردگی داشته باشد و در زمانیکه پوست کاسه ی بزرگ هنوز نمدار است ، خرک را در جای مناسب خود می چسبانند .
.

سیمگیر

برای ساخت سیمگیر احتیاج به شاخ قوچ کوهی در اندازه ی 5.5 سانی متر به قطر 6 میلی متر، که باید از کناره های شاخ مذکورانتخاب شود ، داریم .
ابتدا پشت آن را با چوب ساب صاف می کنند و جای قطور تر شاخ را یرای دندانه های جای سیم در نظر
می گیرند و الگوی سیمگیر را روی آن پیاده میکنند و با اره معرق کاری آن را می برند و محل دندانه ها را به 7 قسمت مساوی تقسیم می کنند .
حال سیمگیر را در محلی که باید نصب گردد به گونه ای که خط عمود بر دندانه های سیمگیر دقیقاً بر روی خط وسط کاسه قرار گیرد ، قرار می دهند و می چسبانند .

 .

خرک

 

از یک شاخ قوچ کوهی حداکثر می توان 5 خرک ، چند عدد سیمگیر و شیطانک تهیه کرد . برای ساخت خرک ابتدا شاخ را به قطعات طولی 5.5 سانتی متر می برند و از قسمت قطور شاخ مکعب مستطیلی به ابعاد 2/1 .5/5.2/5 سانتی متر جدا می کنند که با سوهان آج دار آن را صاف و هموار می کنند
بعد از تراشیدن دو لپه ی کار و خشک شدن آنها ، آنها را با چسب مخصوص اینکار که در اصطلاح سنتی به آن سریشم ماهی می گویند ، و از پوست ، پارچه و پی حیوانات درست می شوند ، می چسبانند .
(اگر فاصله ای بین دو لپه باشد ابتدا بوسیله ی رنده ی دستی آن را اصلاح می کنند . به قول معروف نباید مولای درزش برود)این همان چیزی است که در ساز سازی مد نظر سازندگان است ، با این طرز چسباندن ، در صدادهی ، انتقال صدا به همه ی نقاط چوب یکنواخت صورت می گیرد و در خوش صدایی ساز تاثیر فراوان دارد .

پرده

پرده یا دستان در سازهایی چون تار ، سه تار ، دو تار و تنبور از روده ی گوسفند تهیه می شود . تعداد آن 25 عدد میباشد و بعضی از نوازندگان تعداد 28 عدد پرده بر روی دسته ی سازشان می بندند .
پرده باید یکدست و یکنواخت باشد و معمولاً پرده های ظریف را به پائین دسته و پرده های ضخیم را به بالای دسته می بندند .
پرده ها با ترتیب خاصی روی دسته ی تار بسته می شوند و هر کدام ازآنها معرف صدایی خاص می باشند . بعضی از پرده ها سه رشته ای و بعضی چهار رشته ای بسته میشوند اما قطر آنها نباید کمتر از 5/1 م م باشد

سیم

سیم های تار بوسیله  6 رشته نخ به گوشی ها متصل می گردد و از طرف پایین با استفاده گره مخصوصی پس از عبور از روی شیطانک و خرک به سیمگیر متصل میشوند .
معمولاً نوازنده ها با سلیقه ی خود ضخامت سیم ها را تعیین می کنند . رایج ترین اندازه ها به این قرارند:
جفت سیم اول18/0یا 20/0، جفت سیم دوم (زرد) 20/0یا22/0 ، سیم پنجم (سفید) 18/0یا 20/0 و سیم ششم
35/0 یا 40/0 میلی متر.
هر سیم باید به طور دقیق و بدون تاب خوردگی به سیم گیر وصل شود . ناگفته نماند که ابتدا مقوا یا چرم نازکی را یالای سیم گیر قرار میدهند تا هم بد منظره نباشد و هم اینکه سیمها مچ دست را اذیت نکند.






.

.


 .